رمضان ؛‌ماه خداست

واژه «رمضان» در لغت به معنای شدت حرارت گرفته شده و به معنای سوزانیدن می باشد، چون در این ماه گناهان انسان بخشیده می شود، به این ماه مبارک رمضان گفته اند. 

در روایات اسلامی نام های بسیار پسندیده و جالبی مانند: «ماه مبارک» و «بهار تلاوت قرآن» در مورد ماه مبارک رمضان آمده است ، زیرا ماه رمضان، ماه نزول قرآن و از شریف ترین ماه های سال است .

فخر رازی در بیان علت حرمت ماه مبارک رجب به فضیلت ماه مبارک رمضان اشاره می کند و می نویسد:« ماه رجب فضیلت ویژه ای دارد- چون ماه ولایت است و خیر و رحمت ویژه الهی در آن فرود می آید، از این رو آن را رجب الاصب می گویند- لیکن هیچ یک از این ها دلیلی برای حرمت بیشتر آن نسبت به ماههای حرام دیگر و احتصاص حرمت مورد اشاره به آن نیست، چرا که ماه رمضان با فضیلت تر از ماه رجب است و «شهرالله الأکبر» نام دارد: السّلام علیک یا شهر الله الأکبر: ولی از ماه های حرام به شمار نیامده است.«

از میان نام های رمضان، نام «ماه خدا» عالی ترین نام و زیباترین تعبیری است که درباره ماه رمضان به رفته است. و این خود، مزیت و روحانیت ویژه ای به این ماه بخشیده است.

با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان ، درهای رحمت پروردگار به روی بندگانش گشوده می شود. نورانیت و صفای ویژه ای در روح انسان پدید می آید و برای عبادت و تذهیب نفس و اصلاح اخلاق ، آمادگی خاصی در روزه داران نمودار می گردد.

همچنین در بیان فضیلت ماه مبارک رمضان می توان به این مطلب اشاره کرد که سالکان و عارفان شروع سالشان از رمضان آغاز می شود وقتی سالک صالح در پایان سال، یعنی در ماه شعبان حساب سالی، یعنی سود و زیان و عملکرد یکسال گذشته خود را بررسی می کند، به خوبی در می یابد که یازده ماه برای رسیدن به مقصد کوشیده است و دیگر جای حرف زدن نیست، بلکه باید سکوت کند و از خدا بخواهد که او را به جایی برساند که غیر از خودش که محبوب با لذت و مقصود بالاصل است چیزی از او نخواهد .

خداوند در ماه مبارک رمضان موقع افطار هفتاد میلیون نفر را که همگی سزاوار آتش شده اند، از آتش آزاد می کند. و به اندازه تمام افرادی که در ماه رمضان آزاد نموده، در شب آخر آن آزاد می کند.

همچنین نقل شده است که در شب اول ماه رمضان خداوند هر کدام از مخلوقات خود را که بخواهد می بخشد.

در شب بعد این عده را دو برابر می نماید.

و در شب بعد دو برابر تعداد افراد شب های قبل را از آتش آزاد می کند.

)و همین ترتیب) تا شب آخر ماه رمضان که در این شب تعداد تمام کسانی را که در این ماه آزاد نموده است دو برابر می نماید.

رمضان در آیات

از مهم ترین آیاتی که درباره ماه رمضان و روزه گرفتن در آن نازل شده است آیات سوره بقره میباشد که روزه گرفتن را برای فرد فرد انسان ها واجب می کند و می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما واجب شده همان طور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید با تقوا شوید.«

سپس احکام روزه و تکلیف کسانی را که قادر به گرفتن روزه نیستند را بیان می نماید و می فرماید:

» و این روزهایی چند است ، پس هر کس از شما مریض و یا مسافر باشد باید ایامی دیگر بجای آن بگیرید و اما کسانی که به هیچ وجه نمی توانند روزه بگیرند عوض روزه برای هر روز یک مسکین طعام دهند و اگر کسی عمل خیری را داوطلبانه انجام دهد برایش بهتر است و اینکه روزه بگیرید برایتان خیر است اگر بنای عمل کردن دارید و آن ایام کوتاه ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده تا هدایت مردم و بیاناتی از هدایت و جداسازنده حق از باطل باشد پس هرکس این ماه را درک کرد باید روزه اش را بگیرد و هر کس مریض و یا مسافر باشد بجای آن چند روزی از ماههای دیگر بگیرد. خدا برای شما آسانی و سهولت را خواسته و دشواری نخواسته و منظوراینست که عده سی روزه ماه را تکمیل کرده باشید و خدا را در برابر این که هدایت تان کرد تکبیر گفته و شاید شکر گزاری کرده باشید.«

خدای سبحان ماه رمضان را به نزول قرآن در آن معرفی می کند، پس عظمت این ماه به لحاظ روزه نیست، بلکه معرف حقیقی ماه رمضان ، «ظرف نزول قرآن بودن» آن است؛ قرآنی که حاوی معارف و احکام فراوانی است که یکی از آنها روزه است؛ قرآنی که هدایت انسان ها را برعهده دارد و شواهد هدایت و فرق بین حق و باطل در آن تعبیه شده است.

ذکر ظرف نزول قرآن در خلال آیات روزه، افزون بر بیان عظمت روزه به لحاظ ظرف زمانی آن، برای ایجاد انگیزه بیشتر برای مکلفان است که به شوق ادراک معارف و احکام قرآن که روزه یکی از آن هاست، از روزه این ماه نیز بهره برند. البته خود روزه نیز برکات فراوان دارد و محوریت صوم برای ارزش بخشیدن به ماه رمضان با احتمال و استظهار این معنا از آیه روشن خواهد شد که ماه رمضان جیزی است که درباره وجوب روزه آن قرآن فرود آمد.

روزه و اعتراف به کبریایی خدا

روزه گرفتن، برای اعتراف به کبریایی خداوند در فرستادن قرآن و اقرار به ربوبیت او و عبودیت بندگان وی ،هم چنین سپاسگزاری از اوست به جهت هدایتی که در حق بندگان روا داشته و با کتاب خود بین حق و باطل جدایی افکنده است.

رمضان در روایات

خطبه شعبانیه پیامبر اسلام :

امام رضا (علیه السلام) از پدرانش، از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت نموده که حضرت فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و اله وسلم)  روزی برای ما سخنرانی نمود و فرمود:«مردم ماه خدا با برکت رحمت و بخشش گناهان نزدیک است، ماهی که نزد خدا برترین ماهها، روزهایش برترین روزها، شبهایش بهترین شب ها و ساعتهای آن بهترین ساعت هاست، ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت شده و شما را در این ماه از کسانی قرارداده اند که شایسته کرامت خدا هستند.نفس کشیدن شما در آن تسبیح و خوابیدن تان در آن عبادت و عمل شما در آن مقبول و دعای شما در آن مستجاب است. پس با نیت هایی راست، و دل هایی پاک از خدا بخواهید شما را موفق به روزه آن، و خواندن کتابش نماید. بدبخت کسی است که از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم شود .

با تشنگی و گرسنگی خود در آن، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را بیاد آورید. به فقیران خود صدقه بدهید، بزرگان خود را در آن احترام کنید، کوچک ترها را مورد رحمت خود قرار دهید و صله رحم به جا آورید. زبان های خود را حفظ کرده، دیدگان خود را از آنچه نگاه به آن حلال نیست و گوش های خود را از آنچه گوش دادن به آن حلال نیست، نگهدارید. با یتیمان مردم مهربانی کنید تا یتیمان شما مهربانی شود.

به درگاه خداوند از گناهان خود توبه کنید. هنگام نماز دستهایتان را با دعا به طرف او بلند کنید، زیرا این وقت بهترین اوقات است و خداوند در آن با نظر رحمت به بندگانش نکاه کرده و هنگامی که از او بخواهند و با او مناجات نمایند، جواب آنان را می دهد.و اگر او را صدا بزنند، به آنان لبیک می گوید. و اگر دعا کنند، دعایشان را مستجاب می کند.

مردم شما زندانی اعمال خود می باشید، با استغفار خود را آزاد کنید. پشت هایتان از گناه سنگین است با طولانی نمودن سجده های خود آن را سبک نمائید. بدانید خداوند به غزت خود سوگند خورده است که سجده کنندگان و نمازگزاران را عذاب نکند و در روزی که مردم برای پروردگار جهانیان بر می خیزند، آنان را با آتش نترساند.

مردم کسی که به مؤمن روزه داری افطار بدهد، ثواب آزاد کردن یک بنده و آمرزش گناهان گذشته خود را دارد. عرض کردند: ای رسول خدا همه ما نمی توانیم این کارها را انجام دهیم. حضرت (ص) فرمودند: از آتش بپرهیزید، گرچه با نیم دانه خرمایی. از آتش بپرهیزید، گرچه با جرعه آبی.

مردم هرکدام از شما که اخلاق خود را در این ماه اصلاح کند، روزی که در صراط پاها می لغزد، جوازی بر صراط خواهد داشت. و هرکدام از شما که بر بنده و کنیز خود آسان بگیرد، خداوند در حساب بر او آسان خواهد گرفت، و کسی شرّ خود را در آن باز دارد، خداوند در روزی که او را ببیند غضب خود را از او باز می دارد. کسی که یتیمی را بزرگ بدارد، خداوند در روزی که او را ببیند او را بزرگ خواهد داشت، و کسی که در این ماه صله رحم کند، خداوند روزی که او را به رحمت خود وصل کند، کسی که در آن قطع رحم کند، خداوند روزی که او را می بیند رحمت خود را از او قطع خواهد نمود. و کسی که یک نماز مستحبی بخواند خداوند برای او خلاصی از آتش می نویسد.

و کسی که عمل واجبی انجام دهد ثواب کسی که هفتاد واجب را در ماهی غیر از این ماه انجام دهد، خواهد داشت. و کسی که در این ماه زیاد بر من صلوات بفرستد، روزی که ترازوها سبک است، خداوند ترازوی اورا سنگین می نماید. و کسی که یک آیه از قرآن را بخواند، مانند پاداش کسی که قرآن را در ماهی غیر از این ماه ختم کند، خواهد داشت.

مردم درهای بهشت در این ماه باز است ، از پروردگار خود بخواهید آن را به رویشما نبندد، درهای جهن نیز بسته است از پروردگار خود بخواهید آن را به روی شما باز نکند، شیاطین هم در زنجیرند،‌ از پروردگار خود بخواهید آنان را بر شما مسلط نکند.

امیرالمؤمنین فرمود: برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا برترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمودند: ابالحسن! برترین اعمال در این ماه دوری گزیدن از حرام های خدای عزیز و بزرگ است. سپس گریه کرد. عرض کردم چرا گریه می کنی، رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلم) فرمود: ای علی! به خاطر حلال شمردن خون تو در این ماه است، گویا با تو هستم و تو برای پروردگارت نماز می خوانی و بدبخت ترین اولین و آخرین، همانند«پی کننده شتر ثمود» ضربه ای به جلو سرت می زند که موی صورتت با آنان رنگین می شود.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: عرض کردم: ای رسول خدا، آیا در آن حال دینم سالم است؟ فرمود: آری، دینت سالم است. سپس فرمود: ای علی! کسی که تو را بکشد مرا کشته و کسی که با تو دشمنی کند با من دشمنی نموده و کسی که به تو ناسزا بگوید، به من ناسزا گفته، زیرا تو مانند نفس من هستی، روح تو از روح من و سرشت تو از سرشت من است، خدای عزیز و بزرگ مرا آفرید، تو را نیز آفرید و مرا برگزید و تو را ،من را برای پیامبری انتخاب نمود و تو را برای امامت اختیار کرد.بنابراین کسی که امامت تو را انکار کند پیامبری من را انکار کرده.

علی تو وصی من، پدر فرزندانم، همسر دخترم و جانشین من در میان امتم در زندگی من و بعد از مرگ من هستی، امر تو امر من و نهی تو نهی من است. به کسی که مرا به پیامبری برانگیخته و مرا بهترین مردم قرار داد، قسم می خورم که تو حجت خدا بر خلق او و امین او بر رازش، و جانشین او در میان بندگانش می باشی.»

نفرین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
از رساترین بشارت هایی که درباره ماه رمضان وارد شده، نفرین پیامبر ص است بر کسی که در آن آمرزیده نشود، می باشد، آنجا که فرمود: «کسی که ماه رمضان را بگذارند و آمرزیده نشود، خدا او را نیامرزد.» زیرا این نفرین با توجه به این که او به پیامبری برانگیخته شد تا رحمتی برای جهانیان باشد، مژده بزرگی برای گستردگی رحمت و عمومی بودن آمرزش در این ماه می باشد. و اگر غیر از این بود- با توجه به این که رحمتی برای جهانیان است- مسلمانی را، گرچه گناهکار باشد، نفرین نمی کرد.

زنجیر شدن شیاطین متمرد

از مهم ترین روایاتی که در این مورد وارد شده روایات زیادی است که درباره زنجیر شدن شیاطین متمرد، باز شدن درهای بهشت، گشوده شدن درهای رحمت، بسته شده در های آتش ، ایستادن خداوند در مقابل دشمنان جنّی و صدای منادی خدا از اول ماه تا آخر آن وارد شده است، چیزی که مانند آن در هیچ ماهی نیامده است. زیرا در مورد سایر ماه ها وارد شده که فقط در ثلث آخر شب چنین منادیی ندا می کند مگر در شب جمعه که از اول شب تا صبح این منادی ندا می کند و همی طور در ماه رجب ، ولی در ماه رمضان این ندا از اول ماه تا آخر آن و تمام شبها و روزهایش وارد شده است.

آمرزش و غفران

روزی پیغمبر اکرم ص هنگام رفتن به منبر، روی هر یک از پله های آن که قرار می گرفت، آمین می گفت: وقتی از علت آن پرسیدند، فرمود وقتی روی پله نخست آن رسیدم، جبرئیل آمد و گفت: شقاوتمند و بدبخت با کسی که ماه رمضان بر وی بگذرد و او آمرزیده نشود: پس آمین گفتم. به پله دوم که رسیدم گفت شقاوتمند باد کسی که پدر و مادر خود یا یکی از آن دو را درک کند و نتواند بر اثر خدمت به آنها بهشتی شود؛ من آمین گفتم. به پله سوم که رسیدم، گفت: شقی باد بنده ای که نام تو پیش او برده شود و صلوات نفرستد، و من آمین.

رمضان در نگاه بزرگان

- رمضان در نگاه امام خمینی (ره)

امام خمینی درخصوص مواظبت از اعمال و هوشیاری در مقابل شیطان در این ماه مبارک می فرمایند:

 »اگر با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هیچ گونه تغییر پدید نیامد و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقی نکرد، معلوم می شود روزه ای که از شما خواسته اند محقق نشده است؛ آنچه انجام داده اید روزه عامه حیوانی بوده است.

در این ماه شریف، که به مهمان سرای الهی دعوت شده اید، اگر به حق تعالی معرفت پیدا نکردید یا معرفت شما زیاد تر نشد، بدانید در ضیافة الله درست وارد نشدید و حق ضیافت را به جا نیاوردید. نباید فراموش کنید که در ماه مبارک، که «شهر الله» می باشد و درهای رحمت الهی به روی بندگان باز است و شیاطین و اهریمنان – به حسب روایت در غل و زنجیر به سر می برند- اگر شما نتوانید خود را اصلاح و مهذب نمایید، نفس اماره را تحت مراقبت و کنترل خود در بیاورید، هواهای نفسانیه را زیر پا گذاشته علاقه و ارتباط خویش را با دنیا و مادیات قطع کنید، بعد از پایان یافتن شهر صیام مشکل است بتوانید این مسائل را به مرحله عمل درآورید. بنابراین، از فرصت استفاده کنید و پیش از آنکه این فیض عظمی سپری گردد، در مقام اصلاح، تزکیه و تصفیه امور خود برآئید؛ خود را برای انجام وظایف ماه صیام آماده و مهیا سازید. طوری نباشید که پیش از فرارسیدن شهر رمضان همانند ساعت به دست شیطان کوک شده در این یک ماه که شیاطین در زنجیرند شما به طور خودکار به معاصی و اعمال خلاف دستورات اسلام مشغول گردید « 

گاهی انسان عاصی و گناهکار بر اثر دوری از حق و کثرت معصیت آنچنان در تاریکی و نادانی فرو می رود که دیرگر نیازی به وسوسه شیطان ندارد، خود به رنگ شیطان در آید.

ایشان بارها در لزوم مراقبت از اعضا و جوارح و پرهیز از امور حرام در ماه مبارک رمضان اشاره می کنند و می فرمایند: « باز تکرار می کنم تصمیم بگیرید در این سی روز ماه مبارک رمضان مراقب زبان، چشم، گوش و همه اعضا و جوارح خود باشید، و دایماً متوجه باشید این عملی که می خواهید انجام دهید، این سخنی که می خواهید بر زبان آورید، این مطلبی که دارید استماع می کنید، از نظر شزع چه حکمی دارد؟ این آدام اولی و ظاهری صوم است؛ اقلا به این ادب ظاهری صوم پابند باشید. اگر دیدید کسی می خواهید غیبت کند، جلوگیری کنید و به او بگوئید ما متعهد شده ایم که در این سی روز رمضان از امور محرمه خود داری ورزیم.و اگر نمی توانید او را از غیبت باز دارید، از آن مجلس خارج شوید؛ ننشینید و گوش کنید. مسلمین باید از شما در امام باشند. کسی که دیگر مسلمانان از دست و زبان و چشم او در امان نباشند، در حقیقت مسلمان نیست مسلمان ظاهری و صوری می باشد؛ لااله الاالله صوری گفته است. اگر، خدای نخواسته، خواستید به کسی جسارت کنید، اهانت نمائید، مرتکب غیبت شوید، بدانید که در محضر ربوبی هستید؛ مهمان خدای متعال می باشد، و در حضور حق تعالی به بندگان او اسائه ادب می کنید؛ و اهانت به بنده خدا اهانت به خداست.»

- مقام معظم رهبری درباره حالات امام خمینی ره در ماه رمضان می فرمایند: 

اصل قضیه اینست که ما بتوانیم در ماه رمضان، این سیر الی الله را بکنیم و می شود. عرض کردم، گاهی که پس از پایان ماه رمضان، خدمت امام می رسیدم، برایم محسوس بود که ایشان نورانی تر شده اند و حرف زدن و و نگاه و اشاره و حرکت دست و اظهار نظرشان، با قبل از ماه رمضان فرق کرده است. دوره ی ماه رمضان، برای یک انسان مؤمن و والا، این طوری است. آن قدر به او و به قلب و باطنش، نورانیت می بخشد که انسان این را در مشاهده حضوری او حس می کند و از حرف زدنش می فهمد که نورانی تر شده است. بندگان خدا همین طورند. ما باید از این فرصت، خیلی استفاده کنیم . 

 -رمضان در نگاه مقام معظم رهبری

حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله) درخصوص مغتنم شمردن این ایام می فرمایند :

ماه رمضان، بهار خودسازی و عبادت، بهار قرآن، بهار توجه و ذکر و استغفارو استغاثه ی به خدا، در پیش است؛ آن را قدر بدانید. همه قشرهای مردم مخصوصاً جوانان ماه رمضان را مغتنم بشمارند، به خدا پناه ببرند، هدایت و عنایت او را طلب کنند، به او اتکال نمایند و از دشمنانش ذره ای واهمه نکنند. ایشان ماه مبارک رمضان را عیدی بزرگ برای مسلمین بیان می کنند و می فرمایند:

شروع ماه مبارک رمضان، در حقیقت عید بزرگی برای مسلمانان است و جا دارد که مؤمنین، ورود این ماه را به هم تبریک بگویند و یکدیگر را به استفاده ی هرچه بیشتر از این ماه توصیه کنند. چون ماه ضیافت الهی است، در این ماه فقط مؤمنین و کسانی که اهل ورود در این ضیافتند، بر سر سفره پروردگار منان و کریم می نشینند. این، غیر از سفره ی عام کرم الهی است که همه ی انسانها، بلکه همه ی موجودات عالم از آن بهره مندند؛ این، سفره خاص و ضیافت خاصان پروردگار است.

مسأله اساسی در باب ماه رمضان، این است که بشر که در میان انواع عوامل و موجبات غفلت از خدا و از راه محاصره شده و انگیزه های گوناگون، او را به سمت پایین و تنزل و سقوط می کشاند فرصتی پیدا کند که در آن بتواند روح را که روح انسان و باطن بشر، به عروج و اعتلا تمایل دارد به سمت عروج و اعتلا سوق دهد و به خدا تقرب جوید و به اخلاق الهی، تخلق پیدا کند. ماه رمضان، چنین فرصتی است.

ایشان با اشاره به حالات بندگان مومن بر لزوم استفاده هرچه بهتر از این روزها و شب ها تأکید می کنند و می فرمایند: 

«بندگان مؤمن و مخلصی که ما اسم های این ها را شنیده ایم، حتی وقتی کارهای این ها را برای ما نقل می کنند، برای ما درست مفهوم نیست؛ اما واقعاً شگفت آور است. دو سه ساعت به اذان صبح بیدار شوند و شب های ماه رمضان اشک بریزند.نقل می کنند مرحوم آمیرزا جواد آقای ملکی وقتی بیدار می شد، سر حوض آب می نشست تا وضو بگیرد، به آب نگاه می کرد، دعا می خواند و گریه می کرد و تضرع می کرد؛ آب بر می داشت روی صورتش می ریخت، گریه و تضرع می کرد؛ به آسمان نگاه می کرد، دعا می خواند، کریه و تضرع می کرد؛ تا وقتی که بیاید سر سحاده و بایستد و آن نماز شب و آن تهجد پرفیض و پر حال و پر طراوت را با عشق و ضور انجام بدهد. مرحوم حاج میرزا علی آقای قاضی هم همینطور بود. از ماه رمضانش، روزه اش، توجهش، تذکرش، نمازش،حکایت هایی نقل می کنند. این چیزها برای ما واقعاً درست مفهوم نیست ؛ منتها خط روشنی را به ما نشان می دهد و ما باید حد اکثر استفاده را بکنیم